«Στη Σκιά της Τσιμινιέρας»: Το νέο βιβλίο του Θωμά Σίδερη παρουσιάζεται στο 53ο Φεστιβάλ Βιβλίου

Ο συγγραφέας του βιβλίου μεγάλωσε, όπως και χιλιάδες άλλα παιδιά, στη Σκιά μιας Τσιμινιέρας. Το βιβλίο εστιάζει στο εργατικό δυναμικό στις προσφυγικές γειτονιές της περιφέρειας του Πειραιά, αλλά η ίδια συνθήκη υπάρχει όπου εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες και περιπλανώμενο εργατικό δυναμικό: στη Θεσσαλονίκη, τον Βόλο, την Πάτρα και αλλού.

Στις αρχές του 20ού αιώνα υπήρχε ένα όραμα, να μετατραπεί ο Πειραιάς στο Μάντσεστερ της Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Το όραμα θρυμματίστηκε εξαιτίας της περίπλοκης σχέσης ανάμεσα στο εγχώριο κεφάλαιο και στην πολιτική εξουσία. Οι πρόσφυγες όπως και οι εσωτερικοί μετανάστες χρησιμοποιήθηκαν ως φτηνά εργατικά χέρια. Μετά το 1922 δημιουργήθηκε μια εκτεταμένη βιομηχανική ζώνη σε όλη την παραλιακή μετώπη, που υπάρχει μέχρι και σήμερα και που εκτείνεται από τον λιμενοβραχίονα μέχρι το Πέραμα.

Όμως δεν δούλεψαν σκληρά μόνο οι άντρες. Οι γυναίκες, πολλές από τις οποίες ήταν μέλη μονογονεϊκών οικογενειών, δούλεψαν στα εργοστάσια, στα υφαντουργικά εργαστήρια, αλλά και ως εσωτερικές σε σπίτια. Κάποιες οδηγήθηκαν σε κυκλώματα πορνείας στα Βούρλα και αλλού. Οι γυναίκες έπεφταν συχνά, συχνότερα και περισσότερο από τους άντρες, θύματα εκμετάλλευσης λόγω φύλου. Στο βιβλίο εξετάζεται διεξοδικά το πώς αντιμετωπιζόταν το γυναικείο σώμα στον Μεσοπόλεμο.

Οι προσφυγικοί και εργατικοί συνοικισμοί υπέφεραν από έλλειψη πόσιμου νερού, δεν είχαν οργανωμένο αποχετευτικό δίκτυο και νοσούσαν από διάφορες λοιμώδεις ασθένειες. Μετά το τέλος του Α' Παγκοσμίου Πολέμου παρατηρείται στην Ελλάδα αλλά και στην υπόλοιπη Ευρώπη η λεγόμενη «επιδημιολογική μετάβαση», με την αναδιοργάνωση των ιατρικών δομών και υπηρεσιών για την αντιμετώπιση των λοιμωδών νοσημάτων. 

Οι πρόσφυγες όπως και οι περιπλανώμενοι εργάτες θεωρούνται από τον υπόλοιπο πληθυσμό ως «φορείς ασθενειών», άλλωστε είναι η εποχή της εκτεταμένης λοιμοκάθαρσης. Ωστόσο, δεν υπάρχει ακόμα επαρκής συσχέτιση των ασθενειών του εργατικού δυναμικού με τα λεγόμενα «εργατικά νοσήματα», εξαιτίας των εξοντωτικών συνθηκών εργασίας για το μεροκάματο.

Όμως στους προσφυγικούς συνοικισμούς κάτω από τις τσιμινιέρες οι άνθρωποι κάνουν τον πόνο τους τραγούδι. Στο ρεμπέτικο αποτυπώνεται συχνά ο αγώνας για την επιβίωση. Από τον «Εργάτη» του Ρούκουνα μέχρι το «Χασαπάκι» του Μάρκου.

Στο βιβλίο περιλαμβάνονται και προφορικές μαρτυρίες από εργάτες που δούλεψαν στα εργοστάσια του Πειραιά.

Ένα μεγάλο μέρος τους δημιουργήθηκαν μέσα από τη δημοσιογραφική έρευνα του συγγραφέα στο πλαίσιο των κινηματογραφικών και ραδιοφωνικών ντοκιμαντέρ του. Ένα άλλο μέρος ερευνήθηκε στο πλαίσιο της εκπόνησης της διδακτορικής διατριβής του. Πρόκειται, λοιπόν, περισσότερο για ένα αφήγημα παρά για ένα επιστημονικό σύγγραμμα, φόρος τιμής στο εργατικό δυναμικό του Μεσοπολέμου, και ιδιαίτερα στις γυναίκες, που όμως αποτυπώνει με εύγλωττο και τεκμηριωμένο τρόπο τη συνθήκη επιβίωσης των ανθρώπων από το 1922 και αργότερα.

Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Ταξιδευτής».

Ο Θωμάς Σίδερης είναι δημοσιογράφος, κινηματογραφιστής και διδάκτορας Ανθρωπογεωγραφίας. Είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Κινηματογράφου, του Διεθνούς Ινστιτούτου Τύπου και της Ακαδημίας Κοινωνικών Επιστημών στη Φλόριντα των ΗΠΑ. Είναι δημιουργός της ραδιοφωνικής σειράς ηχητικών ντοκιμαντέρ «Αφύλαχτη Διάβαση», που μεταδιδόταν επί χρόνια από τις συχνότητες της ΕΡΤ. Έχει γυρίσει δέκα ντοκιμαντέρ μεγάλου μήκους και έχει βραβευτεί για το ερευνητικό έργο του στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.

Πρώτη παρουσίαση στο 53ο Φεστιβάλ Βιβλιου του Πεδίου του Άρεως

Κυριακή, 7 Σεπτεμβρίου, 19:30-20:30, σκηνή «Μίκης Θεοδωράκης»